Het concentratie- en doorgangskamp van Vught werd tijdens de Tweede Wereldoorlog voornamelijk bewoond door politieke gevangen, Jehova’s en Joden. Vandaag de dag blijft er nog maar weinig over van de eerder zo grote site. Naast reconstructies heeft men er ook een museum gebouwd als nationaal monument. Hoewel kamp Vught zich net over de Nederlandse grens bevindt, werden er tijdens de oorlog ook vele Belgen naartoe gebracht.
Ik besloot om kamp Vught te bezoeken samen met mijn beste vriend. Bij aankomst viel ons meteen op dat het gebouw van het museum niet uitnodigend oogde. Het was een simpel gebouw dat weinig charme vertoont. Wat ons vooral opviel was de gevangenis die er vlak naast werd gebouwd. Die gevangenis staat deels op de grond waar het concentratiekamp zich ooit bevond. Dat vonden wij heel bijzonder en misschien niet geheel gepast. Na het kopen van tickets , loop je door naar een voorshow. Dit is een video van ongeveer zeven minuten die kort schetst wat oorlog, uitsluiting, discriminatie en verdere; met een mens kan doen. Nadien loop je een lange hal in. Vandaaruit kan je alvast een blik werpen op het kamp. In eerste instantie lijkt het authentiek te zijn, maar niets is minder waar. Een zeer groot deel is een reconstructie en slechts fracties zijn daadwerkelijk van die tijd. Het wekt een illusie van het kamp op. We wilden ook de enige overgebleven barak bezoeken, namelijk barak 1B, maar die was gesloten. Het is een kleine vijf minuten van het museum wandelen. Het is een langwerpig, stenen gebouw. Bijzonder is dat de barak midden in een woonwijk staat. De huizen in die woonwijk zijn net zo gebouwd als de barak. Ze hebben hetzelfde uiterlijk en zelfs de plaats waar het baraknummer op zou staan, is nagemaakt. In het bos, een kleine twintig minuten wandelen van het museum, bevindt zich de oude fusilladeplaats. Dat hebben we ook bezocht. Het is een monument geworden.
Hoewel de buitenruimte grotendeels een reconstructie is, bevat het museum wel authentieke voorwerpen. Het museum is recent vernieuwd en voorwerpen die enkele jaren geleden tijdens de opgravingen zijn gevonden; werden toegevoegd. Daarnaast is het museum toegankelijk voor kinderen omdat er een aparte audiogids voorzien wordt voor dat doelpubliek. Over die audiogids valt ook een heleboel te vertellen. Hier hoor je vooral getuigenissen en hoe het leven in kamp Vught verliep. In het algemeen loopt de audiogids niet parallel met wat je in het museum ziet en dit is jammer. Het maakt de audiotour minder interessant. De uitleg bij de voorwerpen is niet genummerd. Als bezoeker moet je zelf uitzoeken welke uitleg bij welk voorwerp hoort. Dit vind ik zelf een beetje jammer omdat het de beleving sterk belemmerd. Je bent meer bezig met het leggen van de puzzel, dan jezelf mee te laten slepen. In het museum zijn ook veel schermen met video’s zonder geluid, enkele interactieve spelletjes en getypte verhalen. Het museum mag dan wel vernieuwd zijn, naar mijn gevoel is het nog niet zo aantrekkelijk. Op de één of andere manier had ik er meer van verwacht.
In de buitenruimte heeft men veel zaken gereconstrueerd. Enkel een deel van het hek en de grachten zijn authentiek. Ook het crematorium met zowel de autopsietafel als de ovens, stamt uit de Tweede Wereldoorlog. Wanneer je in de replica van een barak binnenwandelt, valt dit op. Het geeft wel een duidelijk beeld. Voor een tijdje voelt het alsof je daadwerkelijk in een concentratiekamp rondwandelt. Wat ik jammer vond aan de replica van de bunker en het crematorium, zijn de lege ruimten. Er hangen bordjes met bijvoorbeeld: dit was de administratie. Het zou beter zijn om de replica verder te zetten en de gebouwen aan te kleden. De maquette die buiten gemaakt is, vind ik dan wel een pluspunt. Het toont de omvang van het kamp. Op zich vind ik het een prima museum dat zeker de moeite waard is. Je bent er op een uurtje of twee rond. Tenzij je elke video bekijkt en elke audiogids afluistert, dan zou ik zo’n drie uur schatten. De replica’s zorgen voor een duidelijk beeld en brengen de verhalen tot leven. Alleen was er één ding wat ik miste…
De Tweede Wereldoorlog is een belangrijk deel uit van onze geschiedenis. Die gebeurtenis heeft onze maatschappij voor een groot deel gevormd tot wat het vandaag de dag is.
Misschien ben ik te verwend doordat ik al meerdere plekken bezocht heb, maar bij kamp Vught ervoer ik er geen aangrijpend gevoel. Ik weet nog bij mijn bezoek aan Breendonk dat ik -nog geen twee minuten na het binnenwandelen van de poort- weer naar buiten moest. Het greep mij sterk aan. Simpelweg wat ik zag, wat ik rook en een soort zesde zintuig dat getriggerd werd. Dit miste ik bij kamp Vught. Buiten de eerste maal toen ik op de buitenruimte keek, bleef dat gevoel achterwegen. Het zien van de buitenruimte, zonder informatie, kwam binnen omdat ik dacht: dit is allemaal echt. Toen bleek dat het overgrote deel een replica is, verviel de magie voor mij. Alles rook nog nieuw en niet zoals wat ik in Breendonk ervoer met de geur van de dood. Het is zeker een goed en educatief museum dat een duidelijk beeld schept, maar daar stopt het ook. Voor mij zindert dat sterk na. Dit soort plaatsen worden in stand gehouden om bewustwording te creëren en mensen eraan te blijven herinneren.
Uiteindelijk eindig je in een soort bezinningsgang waar je gaat nadenken over het heden. Er is bijvoorbeeld een soort spel waarbij je drie personen te zien krijgt: een Nederlandse vrouw die wat timide overkomt, een Nederlandse man die eerder gezet is en een Marokkaanse jongen. Je krijgt drie woorden: dader, omstaander en slachtoffer. Als bezoeker moet jij de woorden koppelen aan de juiste persoon. Uiteraard voel je als volwassene al een beetje wat de bedoeling is. Men wil dat jij de Marokkaanse jongen als dader gaat aanwijzen. Nadien krijg je een video te zien van een verkeersincident en kom je erachter dat de Nederlandse man de dader is en de Marokkaanse jongen een omstaander die hulp biedt. Uiteindelijk is het een maatschappelijke valstrik. Men wil inspelen op de vooroordelen die er heersen.
Dit kaatst terug op wat onze cultuur vandaag de dag is en hoe sterk wij de grenzen willen leggen. Denk maar aan het Sinterklaasfeest waar de meeste vechten voor behoud.
Concentratiekampen tonen dat discriminatie van alle tijden is en dat vooroordelen niet abnormaal zijn voor de menselijke soort. Hoewel er velen bestaan die beweren nooit te discrimineren, doen we dit vaak onbewust toch. Dat probeert men ook mee te geven tijdens museumbezoek. Hoewel er voor mij op vlak van het kamp niets nieuws is blijven nazinderen, ben ik meer blijven hangen bij onze cultuur. Waarom willen zovele mensen een Belgische/Vlaamse cultuur afbakenen? Waarom zien zovele mensen een multiculturele samenleving als iets foutiefs? Wat is cultuur eigenlijk? Waarom is cultuur zo sterk afgebakend binnen bepaalde regio’s, godsdiensten en verdere? Heel veel ‘waarom’-vragen die ik niet kan beantwoorden. Het museumbezoek heeft mij laten inzien dat cultuur altijd discriminerend is. Onrechtstreeks kunnen we elk stukje cultuur koppelen aan iemand die zich erdoor benadeeld voor. Het is na dit bezoek moeilijk om te reflecteren op mijn eigen visie omtrent cultuur. Alsof ik al jaren leef met een foute interpretatie van cultuur.
Bij mij rest de vraag: hoe kunnen wij vandaag de dag cultuur inclusief maken voor iedereen?
Comments