Het is algemeen geweten dat ik een grote obsessie heb met de VOC, in het bijzonder met VOC-schepen. Toen ik per toeval -tijdens een verkoopmoment van de gemeentelijke bibliotheek- op het boek ‘Stormvaart’ stootte, twijfelde ik dan ook geen moment om het boek aan te kopen.
Alvorens ik over ga tot de recensie, is het voornaam om te weten wat de VOC is en de typerende kenmerken omtrent het schip. Dit komt namelijk uitvoerig aan bod in het verhaal.
Wat is de VOC?
De VOC, ook wel gekend als de Verenigde Oost-Indische Compagnie (oude spellingswijze: Vereenigde Oostindische Compagnie) was een Nederlandse handelsorganisatie die actief was tussen 1602 en 1800. De organisatie is vooral bekend door zijn aandeel in de Gouden Eeuw van de Nederlanden. Er werden enkel niet-menselijke handelsgoederen vervoerd. Zijn tegenhanger daarentegen, de WIC (de West-Indische Compagnie), vervoerde eveneens menselijke handelsgoederen; namelijk slaven.
Wat zijn VOC-schepen?
De vaarroute naar Nederlands-Indië loopt langs de kustlijn van Europa en Afrika. De eerste tussenstop bevindt zich in Kaap de Goede Hoop in het huidige Zuid-Afrika. Vandaaruit wordt er oostwaarts gevaren, bijna tot aan de Australische kust. Vanaf dan gaat men noordelijk.
VOC-schepen hebben een kenmerkende bouw. Het voornaamste type van schip dat gebruikt werd, was een spiegelretourschip. Op de website van het VOC-kenniscentrum kan je zo’n schip van dichtbij bekijken. Doorheen het boek ‘Stormvaart’ wordt het spiegelretourschip ook met de correcte benamingen beschreven.
Het belang van dit boek
Als leerkracht geschiedenis in opleiding erger ik mij sterk aan het feit dat leerlingen (bijna) niet te maken krijgen met de VOC. Het is niet opgenomen in de leerplannen, noch wordt het vermeld in handboeken. Terwijl Vlaanderen (de Zuidelijke Nederlanden) er eveneens een aandeel in had.
Dit boek kan leerlingen iets bijleren omdat het historisch correct is. Ik ben eveneens in de databank gaan zoeken en het VOC-schip uit dit verhaal, namelijk de Dageraad, heeft werkelijk bestaan. Zelfs het jaartal klopt, alleen de levensloop niet.
Daarnaast is de VOC ook terug te vinden in ons dagelijks leven en vooral in de verhalen die wij vertellen. Denk maar aan piratenverhalen uit de zeventiende eeuw of de verhalen omtrent het schip De Vliegende Hollander. Zelfs attracties in pretparken zijn gelinkt aan de VOC. Schommelschepen in pretparken zijn namelijk gelinkt aan de spiegelretourschepen van de VOC. Met de Efteling voorop die het schommelschip zelfs vernoemd heeft naar een bestaand spiegelretourschip, namelijk de Halve Maen.
Tot op de dag van vandaag kan je replica’s van deze schepen bezoeken in musea.
Over het boek
In het verhaal maken we kennis met de elfjarige Chris. Zijn vader was een zeeman, maar keerde nooit terug van zijn laatste reis. De moeder van Chris besloot te hertrouwen met Jan Jacobszoon, waaraan Chris de bijnaam ‘Wolf’ gaf. De band tussen hen is zeer slecht. Wanneer een ruzie bijna fataal afloopt, besluit Chris om stiekem aan boord te gaan van het VOC-schip de Dageraad. Eenmaal op het schip doet hij er alles aan om niet ontdekt te worden. Helaas gebeurt dit wel. Samen met zijn broer, die ook aanwezig is op het schip, weet hij de kapitein te overtuigen: Chris mag aan boord blijven. Vanaf dat moment tuimelen ze van het ene avontuur in het andere.
Dit boek is gericht op kinderen van tien tot twaalf jaar, al vind ik dat een relatief jonge doelgroep. Sommige scènes worden namelijk uitvoerig beschreven en de lijfstraffen uit de zeventiende eeuw lijken mij niet geheel geschikt voor zo’n jong publiek. Naar mijn mening kan het boek doorheen het secundair onderwijs gelezen worden en eveneens gebruikt worden tijdens lessen. De uitvoerige beschrijving zorgt er ook voor dat de lezer de sfeer van een spiegelretourschip haast zelf kan voelen. Vooral de omschrijvingen van het koebrugdek zijn beknellend. Exact wat je verwacht van zo’n kleine ruimte (nummer 2 op de afbeelding).
De auteur weet de ruimtes ook gedetailleerd weer te geven zonder dat er veel beschrijvingen gegeven worden. Als lezer kan je eenvoudig tussen de regels door lezen.
Er is dan ook sprake van een veelvuldig gebruik van de sfeer scheppende ruimte. Daarnaast zijn er ook symbolische ruimtes aanwezig zoals de kajuit van de kapitein die niet veel goeds betekent. Vanaf die ruimte genoemd wordt, dan weet je dat er een soort ommekeer in het verhaal zal plaatsvinden. Als lezer word je in die setting meegezogen en elk hoekje van het schip wordt duidelijk.
Soms zijn de tijdssprongen storend. Ze worden niet altijd duidelijk aangegeven waardoor je als lezer soms niet weet hoeveel tijd er verstreken is. Aan het einde van het verhaal is Chris een jongen van dertien à veertien jaar. Bij vertrek was hij bijna twaalf. Dat zou betekenen dat Chris gemiddeld anderhalf jaar gevaren heeft. Voor de route die bevaren werd, lijkt me dit overigens relatief kort. Het is dus niet altijd duidelijk hoeveel tijd er tussen de tijdssprongen zit en hoe de auteur de verschillende gebeurtenissen heeft ingedeeld. De gebeurtenissen worden wel chronologisch verteld en er wordt geen gebruik gemaakt van flashbacks. Wel zijn er terugwijzingen naar herinneringen die Chris heeft aan zijn grootmoeder en vader. Al blijft dit eerder beperkt. Op vlak van tijd valt de concluderen dat de auteur het relatief simpel heeft willen houden. Mogelijks met het doelpubliek in het achterhoofd.
De meeste personages zijn eerder typetjes en blijven doorheen het verhaal vlak. Doordat de lezer alles vanuit het perspectief van Chris ziet, word je als lezer gedwongen om een bepaald personage op een bepaalde manier te zien. De stiefvader wordt neergezet als een man met losse handjes, volgens de visie van Chris. Zijn broer Willem ziet de man dan weer als de vader die hij nooit heeft gehad. Hij vertelt dit in een dialoog aan Chris. Je wordt als lezer een beetje in een visie gedwongen. Chris daarentegen is een rond karakter dat -uiteindelijk- genuanceerd kan worden wanneer je tussen de regels door begint te lezen. Voor kinderen en jonge tieners zal Chris eerder ongenuanceerd blijven omdat zij nog niet over voldoende (sociale) kennis beschikken om zijn gedragingen te lezen. Het is zeker een dynamisch personage. Aan het begin van het verhaal is hij zo bezeten door het willen varen en in de voetsporen van zijn vader te willen treden. Naarmate het verhaal vordert, zie je hem als mens groeien en ook de valkuilen van het leven ontdekken. Vooral de veranderde visie tegenover zijn stiefvader, weergeeft de groei die hij doormaakt.
Het perspectief is moeilijk te bepalen. Het verhaal is in een hij/zij-vorm geschreven en als lezer krijg je enkel te maken met het perspectief van Chris. In eerste instantie zou je dan denken dat het gaat om een enkelvoudig personaal perspectief. Overigens is Chris niet de verteller van het verhaal. De verteller is eerder iemand die buiten het verhaal staat. Al is die verteller niet alwetend. Hij geeft enkel aan wat Chris weet. De verteller geeft ook geen oordeel, mening of iets in die aard. Waardoor het in principe ook geen auctoriale verteller is.
In het verhaal worden voornamelijk concrete motieven gebruikt. Opnieuw: hoogstwaarschijnlijk met de doelgroep in het achterhoofd. Het meest duidelijke motief waren de scheepsdagboeken van Chris’ vader. Die stonden gelijk aan de liefde die hij had voor zijn vader, het gemis en vooral de drang om in zijn voetsporen te treden. Over het algemeen zijn er weinig motieven op te merken. Naast de scheepsdagboeken zou ik enkel nog het verhaal van Black Jack als motief kunnen benoemen. Chris’ grootmoeder vertelde het verhaal over de piraat Black Jack. Later in het verhaal wordt daarmee een link gemaakt naar zijn vader toe.
Uiteindelijk valt te concluderen dat dit een ijzersterk boek is. De auteur wist waarmee ze bezig was en welke boodschap te over wilde brengen. Voor mij is dit een nieuwe favoriet.
Titel: Stormvaart
Auteur: Suzanne Wouda
Uitgeefdatum + uitgever: 2011, Ploegsma
Genre: jeugdboek, historische roman
Doelgroep: 10-12 jaar
Aantal pagina’s: 207 pagina’s
ISBN: 9789021669298 Flaptekst:
Het is 1691. Chris droomt ervan zeeman te worden, net als zijn vader. Deze is nooit van zijn laatste reis teruggekeerd, en zijn moeder is inmiddels hertrouwd.
Chris kan absoluut niet met zijn stiefvader overweg, in tegenstelling tot zijn oudere broer Willem. Als die aankondigt dat hij op een Oost-Indiëvaarder gaat werken als timmerman, is Chris jaloers. Willem geeft niks om het zeemansleven! Na een ruzie met zijn stiefvader loopt Chris weg en verstopt hij zich op het schip De Dageraad. Voor hij het weet is hij als verstekeling onderweg naar de andere kant van de wereld.
Het is een stormachtige reis vol tegenslagen. Wanneer het schip door piraten geënterd wordt en meegevoerd naar Jamaica, beleeft Chris angstige tijden. Maar niets had hem kunnen voorbereiden op de ontdekking die hij daar doet...
Comments