Leren wij nog wel voldoende OVER taal? Zijn wij ons nog wel bewust over wat taal precies inhoudt? Of dwalen wij maar wat rond in dat landschap? Het artikel werpt een kritische blik op het huidige taalonderwijs. De stem van de leerkrachten roept al jaren de ontevredenheid uit en toch lijkt de overheid daar niets mee te doen. Onwetendheid omtrent taalbewustzijn is niet ongewoon in het onderwijs.
De reden waarom ik dit artikel uitkoos, is te danken aan één zin. Om eerlijk te zijn komt deze zin hard binnen, nog steeds. Voornamelijk omdat ik het gevoel heb dat het net helemaal anders zit. Over welke zin ik het heb?
“Daar komt bij dat talen op school steeds minder populair zijn onder leerlingen, op Engels na.” -uit Levende Talen Magazine, 2021
Als ik om mij heen kijk -vrienden, kennissen, personen die ik volg op sociale media- dan kan ik alleen maar concluderen dat talen populairder zijn dan ooit. Hoeveel personen hebben tijdens de lockdown een nieuwe taal geleerd of zijn er in ieder geval aan begonnen? Er zijn personen in mijn vriendengroep die plots Japans of Russisch zijn gaan studeren. Natuurlijk moet ik mij ook neerleggen bij het feit dat de Engelse taal alsmaar populairder wordt onder kinderen en tieners. Het biedt ook meer dan het Nederlands. Engels is een wereldtaal. Je kan bij wijzen van spreken overal komen en mensen zullen jou verstaan. Toch, ik geloof nog steeds dat diezelfde groep ook fan kan zijn van andere talen.
Het taalonderwijs is deels afhankelijk van de leerkracht. Hoewel ik jaren een goede vriend had die Franstalig is -en ik dus vlot Frans spreek- waren mijn punten dramatisch. Zo slecht dat ik in het derde middelbaar een D-attest (deliberatie, je legt in september een soort ‘herexamen’ af. Indien je daarvoor niet slaagt, kan je dat schooljaar geen voldoende meer halen,) ontving. Mijn punten van Engels en Nederlands schommelden sterk. Als tweetalig persoon is het bijna gênant om te vertellen, maar ik heb nooit meer dan 18% gehaald op Duits. Waarom? De leerkracht. Mijn leerkracht Duits tijdens het derde middelbaar was elke maand iemand nieuw. Veel lessen hadden we niet en vaak werden die lessen een studie-uur. In het vierde middelbaar had ik een leerkracht waar ik niet mee overweg kon. Er waren zelfs momenten waarop ik schrik had van die leerkracht. Het studeren voor Duits liep daardoor moeizaam. Ondanks het feit dat ik helemaal weg ben van de Duitse taal. Voor iemand die vijf talen spreekt komt zo’n uitspraak binnen (de zin die mij aanzette tot lezen), maar ik begrijp het ergens wel. Onderwijs is nog steeds iets anders dan het leren van een taal. Er moet toch een manier zijn om beiden te combineren. Ik ben zelf geen fan van de Nederlandse taal en merk dat ook bij anderen op. Eigenlijk is dat jammer want onze Nederlandse taal maakt toch een groot deel uit van onze cultuur.
In het artikel wordt taalbewustzijn opgedeeld in vijf domeinen, ik citeer:
1. Het affectieve domein: de houding van leerlingen ten opzichte van
een taal en het leren van de taal,
2. Het cognitieve domein: het systeem achter taal,
3. Het sociale domein: de sociaal-culturele integratie en
diversiteit,
4. Het uitvoeringsdomein: de taalvaardigheid,
5. Het machtsdomein: de invloed van taal op de maatschappij.Als je die domeinen ziet dan kan je enkel concluderen dat taalbewustzijn een belangrijk aspect is. Sterker nog, je zou toch denken dat het puntje ‘taalbewustzijn’ een onderdeel zou uitmaken van de eindtermen en leerplannen. Na het raadplegen van enkele handboeken, kan ik mij er alleen maar bij neerleggen; dat er nog te weinig aandacht is voor het taalbewustzijn van de Nederlandse taal. Misschien bestaat het wel, maar moet de leerkracht dit eerder mondeling afhandelen zonder er examenleerstof van te maken.
Eigenlijk gebeurt dit momenteel onbewust, maar toch op een bewuste manier. Als ik terugdenk aan mijn portfolio Frans, Engels, Nederlands of Duits; dan is het affectieve altijd een vraag geweest bij dat portfolio. Het is nooit in de les afgehandeld, maar ik moest wel steeds reflecteren op mijn houding tegenover het leren van de taal en wat ik daarvoor deed. Het cognitieve gebeurt overigens wel in de lessen, maar we benoemen het misschien fout. Langs de andere kant weten we allemaal dat er soms ook meer nadruk mag liggen op het systeem achter taal zodat leerlingen het waarom-vraagstuk beter begrijpen. Op vlak van het sociale domein kan ik zelf niets bedenken. Idem voor het machtsdomein. Uit mijn eigen schooltijd zijn er geen puntjes die daaraan gelinkt worden en daar schrok ik toch wel van. Taal, denk maar aan propaganda, is een zeer machtig gegeven. Woorden kunnen ten allen tijden omgedraaid worden uit eigen belang. Horen leerlingen dit niet te leren op school? Bij het uitvoeringsdomein loop ik een beetje vast. We testen de vaardigheden van leerlingen, maar ergens stel ik mijzelf de vraag of dit wel voldoende is. Kunnen we niet nog meer doen om die tests efficiënter en vooral zinvoller te maken?
Na het lezen van dit artikel, heb ik zelf enkele inzichten opgedaan die ik mee wil nemen naar stage. Het lijkt mij zinvol om taalbewustzijn te koppelen aan mijn lessen Nederlands. Eventueel via de vormingsdoelen die zich daar perfect toe lenen.
Hey Anoeska
Je zegt dat je gelooft dat de mensen die fan zijn van de Engelse taal, ook fan kunnen zijn van andere talen. Vanuit mijn eigen ervaring kan ik dat inderdaad beamen. Zoals je weet, koos ik ervoor om Engels en Nederlands als onderwijsvakken te nemen. Daarnaast heb ik me ook een tijdje met Duolingo beziggehouden om Noors te leren. Toegegeven, ik ben niet ver geraakt – ik kan wel heel mooi ‘ik ben een meisje’ zeggen – maar aan interesse ontbreekt het zeker niet.
Toen ik las dat je met momenten bang was van je leerkracht Duits in het vierde middelbaar, brak mijn hart. Uit mijn eigen ervaring leerde ik dat je niet al je leerlingen even leuk…